Libya Krizi ve Çatışmaları: Arap Baharı’ndan Kaosa Sürüklenen Ülke

Libya Krizi, 2011 yılında başlayan ve on yılı aşkın süredir süren, hem iç savaş, hem de bölgesel ve küresel güçlerin çıkar çatışmalarının sahnesi haline gelen bir süreçtir. Muammer Kaddafi’nin devrilmesiyle başlayan bu kaos, Libya’yı parçalanmış, istikrarsız ve sürekli değişen ittifakların şekillendirdiği bir savaş alanına dönüştürdü. Arap Baharı’nın tetiklediği bu kriz, yalnızca Libya’nın değil, Kuzey Afrika ve Akdeniz’in jeopolitik dengelerini de sarsan bir etkide bulunmuştur.

Libya Krizi’nin Kökenleri

Libya, 1951’de bağımsız olduktan sonra, uzun yıllar siyasi istikrarsızlık ve darbelerle sarsıldı. 1969 yılında genç bir subay olan Muammer Kaddafi, monarşiyi devirerek iktidara geldi. Kaddafi, Libya’yı petrol zenginliğine dayanarak yönetirken, aşiretler arası dengeleri gözetti ve Libya’yı otoriter bir rejimle kontrol altında tuttu. Ancak 2011 yılında başlayan Arap Baharı, Kaddafi’nin 42 yıllık yönetimini sona erdirdi.

2011 Ayaklanması ve NATO Müdahalesi

Arap Baharı’nın etkisiyle Bingazi ve Misrata gibi şehirlerde başlayan protestolar, kısa sürede ülke geneline yayıldı. Kaddafi yönetimi, bu protestolara şiddetle karşılık verdi. Ancak BM Güvenlik Konseyi, sivilleri korumak gerekçesiyle Libya’ya yönelik askeri müdahaleye izin verdi.

Mart 2011’de NATO öncülüğündeki hava operasyonları, Kaddafi rejimine büyük darbe vurdu. Ekim 2011’de Kaddafi’nin linç edilerek öldürülmesiyle rejim resmen sona erdi. Ancak bu, Libya’da barışın başlangıcı olmadı, aksine güç boşluğu ve iç savaşın fitilini ateşledi.

İlk Dönem: Geçici Yönetim ve Aşiretler Arası Çatışmalar

Kaddafi sonrası Libya’da merkezi bir otorite kurulamadı. Farklı aşiretler, milis gruplar ve İslami gruplar, hem Trablus’ta hem de Bingazi’de iktidar mücadelesine girişti. Geçici yönetimler zayıf kaldı ve her bölgeyi fiilen farklı milis grupları yönetmeye başladı.

İkinci Dönem: Çift Başlı Yönetim ve Doğu-Batı Ayrımı

2014 yılında Libya, iki ayrı yönetim altında fiilen bölündü:

• Trablus’ta Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH): BM tarafından tanınan ve Fayiz es-Serrac liderliğinde, Türkiye ve Katar gibi ülkeler tarafından desteklenen hükümet.

• Tobruk ve Bingazi’de Temsilciler Meclisi ve Libya Ulusal Ordusu (LNA): General Halife Hafter önderliğinde, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve Rusya gibi ülkelerin desteklediği yönetim.

Bu çift başlı yönetim, Libya İç Savaşı’nı uluslararası bir vekalet savaşına dönüştürdü. Ülkenin doğusu ve batısı, petrol sahaları ve stratejik limanlar için kıyasıya rekabete girdi.

Uluslararası Müdahaleler ve Vekalet Savaşı

Libya krizi, yalnızca iç dinamiklerle değil, küresel ve bölgesel güçlerin çıkar çatışmalarıyla da derinleşti. Başlıca aktörler:

• Türkiye: UMH’yi askeri ve lojistik olarak destekledi.

• Mısır ve BAE: Hafter güçlerini ağır silahlarla donattı.

• Rusya: Wagner paralı askerlerini sahaya sürdü.

• Fransa: Petrol ve güvenlik çıkarları nedeniyle dolaylı olarak Hafter’e destek verdi.

Bu dış müdahaleler, Libya’daki çatışmaları daha da karmaşık hale getirdi.

Petrol Savaşları ve Ekonomik Kriz

Libya, Afrika’nın en büyük petrol rezervlerine sahip ülkelerinden biridir. İç savaş boyunca petrol tesisleri, hem milisler hem de uluslararası aktörler arasında sürekli el değiştirdi. Bu durum, hem Libya ekonomisini çökertti hem de enerji piyasaları üzerinde küresel etkiler yarattı.

Göç Krizi ve İnsani Dram

Libya, iç savaşın yarattığı güvenlik boşluğu nedeniyle insan kaçakçılığı ve mülteci ticaretinin merkezi haline geldi. On binlerce mülteci, Libya üzerinden Akdeniz’i geçmeye çalışırken hayatını kaybetti. Göçmen krizinin merkezinde yer alan Libya, hem Afrika hem de Avrupa için istikrarsızlığın kaynağı haline geldi.

Günümüzde Libya Krizi

2020’de Türkiye ve Rusya’nın arabuluculuğuyla ateşkes sağlansa da, Libya’da kalıcı bir siyasi çözüm sağlanabilmiş değil. Ülke hâlâ bölünmüş durumda ve milisler, aşiretler ve dış güçler arasındaki çekişme sürüyor. Geçici hükümetler kurulsa da, seçimler sürekli erteleniyor ve Libya halkı barış ve refah özlemiyle yaşamaya devam ediyor.

Sonuç

Libya Krizi ve Çatışmaları, modern Orta Doğu ve Kuzey Afrika tarihinin en karmaşık ve çok aktörlü krizlerinden biri olarak tarihe geçti. Kaddafi sonrası oluşan güç boşluğu, Libya’yı yalnızca iç savaşa değil, küresel bir çıkar çatışmasının merkezine dönüştürdü. Libya’nın geleceği, sadece iç dinamiklere değil, uluslararası aktörlerin rekabetine de bağlı kalmaya devam ediyor.